سخنی با تازه مادرها
سخنی با تازه مادرها
قانون اساسي تربيت، تحسين است
تا وقتي بچه‌دار نشويد، نمي‌توانيد به خوبي درک کنيد تربيت کودک چه مسووليت سخت و مهمي است. اين وظيفه کار يک روز و يک هفته نيست که عزم خود را جزم کنيد تا آن را به سرانجام برسانيد و سپس نفس راحتي بکشيد...
براي ياد دادن رفتارهاي مختلف به کودک و تعليم او، يک بار آموزش‌دادن اصلا کافي نيست. چيزهاي زيادي براي ياد دادن به فرزندتان وجود دارد که مستلزم صرف وقت و حوصله است. از همه سخت‌تر اينکه کودک هميشه آماده آموختن نيست پس شرط اول اين است که خودتان راه‌هاي آرامش يافتن را بياموزيد و بعد از آن شگردهاي تربيتي را فرا بگيريد تا با اجراي خونسرد و صبورانه آنها، بتوانيد به بهترين شيوه با کودکتان برخورد کنيد. يکي از شگردهاي مهم تربيتي، تشويق و تحسين است. روان‌شناسان کودک مي‌گويند پاسخ بچه‌ها به رفتارهايي که مورد توجه قرار نمي‌گيرد، متوقف?کردن آن است پس کودکان نياز دارند پيام‌هاي مثبت بشنوند تا رفتار دلخواه و مطلوب ما را ادامه دهند. گفتنش راحت است، اما چطور بايد تحسين کنيم؟
سلامت: يکي از موضوعاتي که اين روزها گاهي باعث اختلاف همسران هم مي‌شود، بحث بر سر اصول تربيتي فرزندشان است؛ يکي اهل برخورد جدي و تنبيه است و ديگري تشويق را مي‌پسندد. چگونه بايد کودکمان را تربيت کنيم که بهترين نتيجه را بگيريم متاسفانه بين همسران جوان چنين اختلاف‌هايي زياد ديده مي‌شود و اشکال کار از آنجاست که ما عادت کرده‌ايم بدون برنامه‌ريزي زندگي کنيم. والدين اين جروبحث‌ها و تبادل‌نظرها را بايد قبل از تولد کودک يا وقتي که او خيلي کوچک است، داشته باشند نه اينکه بدون برنامه ادامه دهند تا مشکلي ايجاد شود و بعد در پي راه‌حل باشند. دومين نکته اين است که آنها به اين کار عادت کرده‌اند يعني هيچ‌کس به دختر و پسر جوان ما شيوه برخورد با مسايل زندگي را نمي‌آموزد و آنها با آزمون و خطا و البته دردسرهاي ناشي از آن، براي هر مشکل راه‌حلي پيدا مي‌کنند. خيلي از والدين نمي‌دانند اين شيوه برخورد براي تربيت کودک مناسب نيست و بايد هر دو يکسان عمل کنند و پايدار و جدي باشند تا کودک تکليف خود را بداند. پدرومادر بايد بدانند دلشان مي‌خواهد کودکشان چگونه باشد و مطابق الگوي ذهني‌اي که دارند به رفتارهاي ناخواسته بچه بي‌توجهي نشان دهند و به رفتارهاي مطلوبش توجه و او را تشويق کنند؛ تا در نهايت همه رفتارهاي کودک به سمت‌و‌سويي که آنها دوست دارند، کشانده شود. اگر قرار باشد يکي عکس‌العمل مثبت به رفتار کودک نشان دهد و ديگري منفي، بچه سردرگم مي‌شود و هيچ رفتاري در او تثبيت نخواهد شد و هرز مي‌رود.
سلامت: به نظر شما عملي‌ترين توصيه‌اي که مي‌شود به اين دختران و پسران جوان آموزش‌نديده که حالا پدر و مادر شده‌اند داشت، چيست تا بتوانند در امر تربيت موفق شوند؟
سعي نکنند مسايل و مشکلات کاري و اجتماعي يا اختلاف با همسر و... را وارد اين وظيفه خطير کنند. اگر حس مي‌کنند از جاهاي ديگر دلخور و خسته هستند تا فرزندشان کوچک است، با يک روان‌شناس يا روان‌پزشک مشورت کنند و حتي اگر نياز دارند، درمان شوند تا با آرامش‌خاطر و حوصله به فرزندشان برسند. هر چه کودک بزرگ‌تر مي‌شود، بايد دقت بيشتري در رفتار و گفتار داشت و اگر قرار باشد پدر يا مادر به دليل آشفتگي رواني و برخوردارنبودن از سلامت روان تمرکزي بر اين امر نداشته باشند، موفق نخواهند شد. والدين بايد ياد بگيرند از روش تحسين استفاده کنند چون بچه‌ها به دليل انگيزه‌هاي بيروني‌شان کار مي‌کنند و رفتاري نشان مي‌دهند. اولش شايد سخت باشد که فقط از اين روش استفاده کنند اما کم‌کم عادت مي‌کنند و تاثير مثبت آن را خواهند ديد
سلامت: چگونه بايد کودک را تحسين کنيم؟
براي بزرگ‌ترها خيلي آسان است که فقط به رفتارهاي نادرست بچه‌ها توجه کنند و کارهاي خوب آنها را نبينند پس اول بايد ياد گرفت تمام رفتارهاي کودک را ديد. در يک جمع مهماني، چند بچه بدون سروصدا در اتاق بازي مي‌کنند و ما مشغول خودمان مي‌شويم. شايد آنها ساعت‌ها با هم دوستانه بازي و اسباب‌بازي‌ها را تقسيم کنند و در طول اين همه مدت هيچ بزرگ‌تري سراغشان نمي‌رود تا آنها را تحسين کند اما به محض اينکه دعوايشان شود، پدر يا مادر عصباني مي‌شوند و سر آنها داد مي‌کشند. نبايد آنقدر در تربيت بچه‌ها غرق شد که کارهاي خوب آنها را ساده و بديهي ديد و فقط اشتباهاتشان را به رخشان کشيد. نکته ظريف اين است که بايد رفتار درست را ببينيم و تحسين کنيم اما به شخصيت کودک کاري نداشته باشيم.
سلامت: منظورتان را واضح‌تر بيان مي‌کنيد؟
خيلي از والديني که براي حل مشکلات فرزندشان با ما مشورت مي‌کنند، کودک خود را با صفاتي مانند لجباز، تنبل، خودخواه، شلخته و... توصيف مي‌کنند. اين توهين به شخصيت بچه‌هاست و تغيير شخصيت بچه‌ها به مراتب سخت‌تر از شناسايي و تغيير رفتار مشکل‌دار آنهاست. اگر مي‌بينيد کودک اتاقي را به‌هم ريخته به جاي اينکه مثلا به او بگوييد شلخته و... رفتارش را زير سوال ببريد و مطابق سنش از جمله‌هايي مانند اين استفاده کنيد: «دارم با چشماي بسته ميام جلوي اتاق دختر گلم ببينم اسباب‌بازي‌هاشو جمع کرده يا نه، چون مي‌خواهيم يه بازي خوب با هم بکنيم. بيام؟ بيام؟» و به بچه‌هاي بزرگ‌تر مي‌توان گفت: «شرط مي‌بندم به محض اينکه اومدي، لباساتو آويزان کردي و کتاباتو سرجايش گذاشتي و حالا آماده‌اي ناهار بخوريم. تا ميز را مي‌چينم يک سر به اتاقت بزن ببين همه چي مرتبه؟
سلامت: ولي گاهي با اين تعريف و تمجيدها هم آن رفتار خوب و دلخواه ايجاد نمي‌شود. چه بايد کرد؟
اولش سخت است اما بايد هر پيشرفتي را ببينيد. اگر به کودک خردسالتان گفته‌ايد بايد بعد از بازي اسباب‌بازي‌هايش را جمع کند و قبلا هرگز اين کار را انجام نداده، پيشرفت‌هاي کوچکش را ببينيد و تعريف کنيد تا با اين آفرين‌گفتن‌ها درست شود. مثلا دفعه اول براي برداشتن يکي از اسباب‌بازي‌ها از کف اتاق از او تعريف کنيد (در حالي که او 3 يا 4 تاي ديگر را رها کرده است) و آفرين بگوييد: «چه کار خوبي کردي کاميونت را گذاشتي سرجاش. بگذار کمکت کنم بقيه رو هم جمع کني». دفعه بعد به خاطر جمع کردن دو قطعه اسباب‌بازي از او تعريف کنيد و همين‌طور ادامه دهيد تا رفتارش اصلاح شود. وقتي رفتاري تثبيت شد، براي حفظ آن به تحسين کمتري نياز است و به مرور مي‌بينيد براي هر دوي شما اين شيوه عادي خواهدشد و از آن لذت مي‌بريد.
سلامت: شنيده‌ام تحسين، به‌خصوص تحسين خردسالان، بايد بلافاصله انجام شود تا موثر باشد، چه نکته‌هاي ديگري در تحسين موثر وجود دارد؟
درست است، حتي براي کودکان بزرگ‌تر هم که مي‌توانند فاصله زماني بين رفتار خود و پاسخ شما را درک کنند، بايد بلافاصله علامتي مبني بر اشاره مثبت داشت. فکر کنيد پسر شما از دفتر نقاشي‌اش کاغذي مي‌کند و به خواهر کوچک‌ترش مي‌دهد تا روي آن خط‌خطي کند. اين کارش را ببينيد و بلافاصله با يک چشمک، بوسه از راه دور و خلاصه هر توجه مثبتي نشان دهيد خوشحال شده‌ايد. بچه‌ها دوست ندارند از توجه محروم شوند. آنها با همين در آغوش گرفتن‌ها، بوسه‌ها و تشويق‌ها بزرگ مي‌شوند. براي تحسين بهتر است به جاي جمله‌هاي تکراري و خسته‌کننده، خلاق باشيد. عبارت‌هاي تکراري پس از مدتي تاثير خود را از دست مي‌دهند. گاهي نوشتن يک يادداشت و گذاشتن آن داخل کيف يا چسباندنش در کمد موثرتر است. «از اينکه مي‌بينم به خواهرکوچکت اهميت مي‌دهي و هوايش را داري خوشحال مي‌شوم. منظورم همون کاغذس!» (بچه‌هاي بزرگ‌تر از لحن آميخته با شوخي يا رمزي خوششان مي‌آيد).
سعي کنيد براي تشويق چيزي را در نظر بگيريد که بتوانيد هميشه آن را براي همه عمر به کار ببريد. در نظر گرفتن رفتاري خاص يا هديه‌اي ويژه که نتوانيد آن را مدام تکرار کنيد، اثربخش نخواهدبود. شايد بردن بچه‌ها به شهربازي براي بارهاي اول جالب باشد اما تکراري و خسته‌کننده مي‌شود. جايزه مي‌تواند يک بازي جالب يا افزايش زمان کار يا فعاليت موردعلاقه خود کودک باشد. اين حتي براي نوجوانان هم شدني است. توجه ويژه و مشخص به ريز يک رفتار بسيار مهم است. به پسر نوجوانتان نگوييد: «مي‌بينم که اتاقتو مرتب کردي؛ آفرين!» بگوييد «واي عجب تختخوابي! محشره! مثل هتل‌هاي شيک شده! کمدشو ببين، کتابخونشو! اتاقت دسته گل شده. عاشق اين مرتبي‌هاتم. از بس گلي، قهوه ميل دارين يا نسکافه؟ البته چاي آماده هم داريم!» ابتکار عمل داشته باشيد. بچه‌داري حوصله و صبر مي‌خواهد. اگر واقعا اعصاب سروکله‌زدن با بچه‌ها را نداريد، تا وقتي شرايط لازم را براي تربيتشان به دست نياورده‌ايد، آنها را به دنيا نياوريد.
منبع : هفته نامه سلامت
نویسنده : الهه رضائیان
